Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Партизан отряды кеп кешікпей ақтарға шабуыл жасауға кірісті. Бір күні олар Байтөбет ауылында жатқан Шайтановқа шабуыл жасап, Шайтановты қашырды. Үйде қалып жан сақтай алмайтынын білген Байтөбет Шайтановпен бірге кетті.

Бұл кезде ол маңға Колчак әскері кеп келген еді. Колчак әскерінің жүріс-тұрысына қарағанда Қызыл әскердің жақындап қалғандығы ешкім айтпай-ақ мәлім болды. Бір жұма бұрын күнбатысқа қарай ағылған ақтың қалың әскері, енді кейін жапырылды. Келешегінен үміт үзгендігі ақтардың кескін-кейпінен, қылық-мінезінен де айқын ұғылды: үрейлері ұшқан, қарайғаннан қорқуға айналған, ауыздарына «шабуыл» емес, «қашу» ғана түседі; жүздері сынық, көңілдері басыңқы, мінезі бейбастақ, бойларын кернеген тырсылдаған ашу, сөздері бейпіл, жұмсағаны мылтық пен қамшы, істері талау...

Осындай физический де, моральный да қалжыраған Колчак әскері, тәртіпті, қарулы Қызыл Армия түгіл, партизан отрядының өзіне де үлкен қару көрсете алмады. Партизан отряды ақтарға тынымсыз шабуыл жасап, шет пұшпақтап қиратып, қаруларын ала берді. Осы әдіспен аз күнде партизан отряды зеңбірек, пулеметтерден де қоса, қолына мол құрал түсіріп, кәдімгі шын мағынасындағы соғысқа кірісті.

Партизандар соғысында ерекше көзге түскен жасақтардың біреуі – Асандікі. Атылған шешесінің, жақын жігіттерінің қолға түскен Ботагөздің кегін алу үшін, ол жанын аямай, бата қимылдады. Оның бір қорыққаны: ақтар Қалима мен Амантайды өлтіріп кетер деп еді (ақтардың әйелді, баланы атуы көбейіп кеткен, бесіктегі балаларды найзаға ілген оқиғалары естілген), партизан отряды күшейіп алғасын, штабын Асан ауылының маңына құрып, ақтарды ол арадан қуды.

Асанның отрядына бел болған жағдай, біріншіден – Қызыл Армияның жақындап қалуы болса, екіншіден – құлақ естір жерде: орыстан да, қазақтан да, басқа ұлттардан да осы сияқты отрядтардың көп құрылуы, солардың кебімен Асан отрядының құлақтас, сабақтас боп тұруы. Асанның, оның жолдастарының естуінше: «Осы арадан Қытайға шейін қаптаған партизандар. Ақтар осы маңайда ғана қашып жүр. Ілгері жақтың бәрін партизандар басып ап, ақтарды жойып, Совет өкіметін құрған».

Бір хабарда: «Қарқаралы, Ереймен жағында Амантай отряды құрылыпты дейді, он мыңға жақын қолы бар дейді» деп естіді. Амантайды Асан көрген. Амантай Совдептің сайлауын өткізуге келгенде Асанның үйінде қонақ боп дәм де ішкен, ол кезде саясаттан хабары жоқ және саясатты білгісі келмейтін Асан, Амантайдың: «Асан шырағым, шаруаң шағын жігіт екенсің, өзің он алтыншы жылы солдатқа да барып қайтыпсың. Зорлықпен барғаныңды айтып отырсың. Задың момын болғанмен, сүйегіңде кемігің бар жігіт көрінесің. Біз, міне, кедейдің қосағын қосақтап, еңбекші халықтың үкіметін құрғалы жүрміз. Бірақ ауылдық кедейі әлі қараңғы, таптық санасы оянбаған. Совдепке ауылдың кедейін оятысатын, санасын көтерісетін адам керек. Ондай іс қолынан келетін адамдарды біз жергілікті Совдепке бастық қып сайлаймыз. Бір көргеннен-ақ парқыңды танып отырмын: қолыңнан іс келетін жігіт сияқтысың. Егер ұнатсаң: ауылдық Совдепке сені бастық қойғым келеді!»– деген сөзіне: «Оның жол ғой, отағасы, бірақ ата-бабамда билік айтқан кісі жоқ еді, ел ұстау қолымнан келмес, құдай шаңырақтың төрт тесігінен, ошақтың үш бұтынан берсін деп маңдай теріме сүйенген адаммын, мені төре бол деп қыстама!»– деп көнбеген. Қайта-қайта айтып, сөзіне көндіре алмаған соң, Асанға іштей өкпелегенмен, сырттай сыр бермей, ертеңіне аттанарда: «Дос болуға тұратын жігіт екенсің, тағы да көрісерміз, қалаға келсең біздікіне түс» деп, рахмет айтып қоштасқан.

Н... қаласында болатын переворотта Амантайдың өлгенін я тірі кеткенін Ботагөз Асанға анықтап айта алмаған еді. «Шіркін, кісі-ақ еді!– деп өкінген еді Асан,– өлмесе жарар еді!»