Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Өзім қалай ойлаймын? ЦК-ның қаулысы менің қолымсыз да қабылданар еді. Партия саясаты, Сталин саясаты маған қарап қалған жоқ қой, солай емес пе? Тек, әлі күнге түсінбейтінім: маған зорлап қол қойдыру неге қажет болды? Әлде қазақтарды аштан қыру үшін бұрын жоспарланған дүние ме? Оған кінәліні іздейтіндер табылса, Рысқұловты ұстап беру үшін керек болды ма?

— Сені ұстап беріп, кінәлап жатқан ешкім жоқ қой.

— Иә, әзір жоқ. Ал ел ертең есі кіріп, етегін жиған кезде, кінәліні іздейтіні хақ. Сонда Рысқұловтың бетіне қара күйе жағылмақ.

Сталин ақыры трубкасын толтырып болды. Асықпай тұтатты. Түтіннен жүрегі жібігендей сәл-пәл езу тартты.

— Бәсе-е-е, — деп мекіренді. — Осы сен қазақтардың қырылып жатқанына бола емес, өз атыңа қара күйе жағылатынына бола жанталасып тұрған жоқпысың? А?

— Жоқ! — деді Рысқұлов күмілжімей. — Менің атыма кір жұққаннан тарихтың бір қылы да қисаймайды. Рысқұлов бұл дүниеде болды ма, болмады ма, одан тарихқа келер-кетер ештеңе де жоқ. Ал қазақтардың қырылғанын тарих кешіре алмайды. Әне, мәселе қайда, жолдас Сталин.

Бұл енді, Сталин көтере қоймайтын тым-тым кесірлі сөздер еді. Басқа бір жағдайда Сталин Рысқұловты екі шайнап, бір-ақ жұта салар ма еді, бірақ дәл қазір ол Рысқұловтың жанпидаға бел байлағанын сұңғылалықпен түсінді. Енді Рысқұловтың неден болса да тайынбайтынын, халық қайғысына қаны әбден қарайғанын сезді. Ол өлімнен қорқып тұрған жоқ. Сталин ана дәу үстелдің үстіндегі кнопканы бір басып қалса, ажал кіріп келетінін Рысқұлов білмейді емес. Біледі. Біле тұра тәуекелге бел байлапты. Бұған Сталин сүйсініп те қалған сияқты.

— Тарих туралы бірдеңе айттың-ау, Тұрар. Сонда тарих, мысалы, мен жөнінде не демек?

— Оны дәл қазір болжау қиын. Сіз әлі Кеңес Одағын көп жыл, тым ұзақ уақыт басқарасыз. Сіздің әділ бағаңыз сол ұзақ кезеңнің жемісіне байланысты. Бірақ әрбір басшыға мен император Августың тағдырын тілер едім.

Сталин қалт тұра қалып, таңырқаған пішінмен:

— Иә, император Август қасиетті болған деседі, — деді. — Талай императорлар өткен. Солардың ішінде Август неге ерекше, соны білесің бе?

— Император Август айтқан екен...

— Айта бер, не депті?

Рысқұлов Сталинге қарап, тұтыққандай тұрып қалды.

— Айт.

Рысқұловтың мүдіргені Сталинге ұнамай қалды. «Жанпидаға бел байлағаны бекер болды ма?»—деп алданғандай халде қалды.

— Император Август: «Римді мен қыш қала қалпында қабылдап алып едім, енді мәрмәр шаһар қалдырып бара жатырмын», — депті.

Сталин ойланып қалды. Дегенмен, бұл Рысқұлов та сұңғыла. Тегін емес. О басында Сталин оны «Түркістанның Шыңғыс ханы» деп ойнап айтса да, аузына бұл сөз бекер түспеген. Сталин кеще болып кетпесе, мына Рысқұлов оған:

— Қарамағыңа қалың халықты қабылдап алып едің, артыңда сол қалың халықтың сүйегінен мың-мың мұнара қалдырма, — деп тұр ғой. Иә, бұл жүрекжұтқан. Бұл енді ешқандай жазадан да қорықпайды.

* * *

Рысқұловтың онсыз да хан базардай қалың кісі пәтеріне тағы отбасы қоныс тепті.

Бұл баяғы Оразбақтың өзі, қатыны, бала-шағасы еді. Оразбақ— Молдабектің баласы, Молдабек Рысқұлдың туған інісі еді ғой.

Рысқұлов Сталинмен бірге өткізген ауыр сағаттардан соң кештетіп үйіне келсе, үйдің іші абыр-сабыр. Оразбақ келіп, Тұрарды құшақтап тұрып көрісті. Ұзақ жол жүріп келгендікі ме, әлде өлік иісі сасыған өлкеден жеткендікі ме, әйтеуір, Оразбақтың тұла бойынан жидігендеу, жиренішті иіс шығады. Онсыз да езілген еңсесін езе түскен бұл кездесудің қуанышы шамалы еді. Рысқұлов айтпай-ақ түсінді: бұлар да аштық апанынан қашып шыққандар.

Оразбақтың айтуынша, елде жаппай қырғын басталған. Жергілікті халық үп деп, бір түйір дән таппай отырғанда, Арқа жақтан ауған адамдар одан бетер үрей қаптатса керек. Жығылған үстіне жұдырық дегендей, ел арасын түрлі ауру жайлап алған.