Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Асқар паспортты оқып тұрғанда Горбунов көзін оның кескінінен айырған жоқ. Кошкин соңғы бір келгенінде, Горбуновқа айтқан еді: «Губернаторды Андрей қонақ қылған түні, таңға жақын мен көшеде Кузнецовтан шығып желе: жатқан біреуді көрдім. Өзім мас едім, кескінін айыра алмадым, Досанов сықылды көрінді. Губернаторға доложить етуге анығын білмегесін болмады. Ол Петербургке барады екен. Сіз оны бақылаңыз. Сөздерін, жүрісін аңдыңыз. Егер жат мінезі білінсе маған тез білдіріңіз», деп.

Горбунов Асқарды содан бері сынап, оғаш мінез таба алмады.

Горбуновтың күдікті көзқарасын сезген Асқар, «неге үңілдің?» дегелі тұр еді, ойын Итбайдың сөзі бөліп жіберді. Итбайдың інісі Елікбайға айтқан ақылына қарағанда, болыстың кандидаты Елікбай екенін Асқар сол арада білді. Бұрын ол, кандидат басқа біреу шығар деп жорамалдайтын еді.

– Ел ұстау оңай емес,– деді Итбай інісіне,– ел деген мұз сықылды: ақырын ұстасаң түсіп кетеді, қатты ұстасаң сынып кетеді. Мынау ел қолыңда қалып барады, аз күн болса да бағып-қаққалы отырсың. Жинап ұстамай, айғырсыз байталдардай бытыратып алма. Қорыққанын сыйлайтын заман. Бір жағын сыйлап, бір жағын ықтырыңқырап ұстамасаң болмайды.

Жасы отыздың жуан ортасына келіп қалғанмен, алдында Итбай сықылды ел бағатын ағасы болғасын, Елікбай жастықтың тізгінін тежемей, балалы-шағалы боп қалғанына қарамай, әлі де болса ойын-тойдың, бозбалашылықтың базарын қуып жүрген жігіт еді. Итбайдың жанына жамандық ойламайтын ол, ел меңгерем деген ойды басына ешуақытта келтірмеген. Болысқа кандидат сайлады деген атағы болмаса, билік жұмысына араласуға ойы болмаған.

Табан аузында ел басқарам деуді өзіне ауырсынғандай болған Елікбай:

– Басқа біреуді қалдыра тұрсаң қайтеді?– деп еді:

– Өзің не айтып отырсың!–деп ағасы ұрысты.– Байқамай сөйлейтін сен бала емессің, айтып отырғанын, не өзіңнің? Қара шаңыраққа берген құдайдың бақытын біреуге қиям деп рас айтып отырсын, ба? Періштенің құлағына шалына көрмесін мына сөзің. Маған ондай сөзді бұдан былай естіртпе!

«Болыстықты кішірек патшалықтай түсінеді екен-ау, мұның өзі!–деп ойлады Асқар,– Борис Годунов елерде баласы Федорға осылай өсиет айтып еді, үлкен патша мен кіші патшаның ойының арасында айырма аз болады екен-ау!»

– Міне мөр!– деді Итбай, қалтасынан дорбаға салған мөрді Елікбайға алып беріп,– сақ бол, ұры-қары мөріңді ақ қағазға басып алып, сыртыңнан подлог жасап басын, кетіп жүрмесін. Ал, отырма енді, әлгі Бүркітбай қайда кетті? Атты жектіріңдер. Жүріп кетейік.

Итбай «түс аумай жүрейік» дегенмен, өз тұқымының үлкен үйлерінен дәм татып шыққанша, әруақтарға дұға оқылып болғанша күн еңкейіп кетті. Бурабай, Қырауқамыс арқылы Омбыға тура алып баратын, сұлыға жараған денелі екі ақбоз ат көсем жегіліп, есік алдында көп уақыт тұрды.

Жайшылықта саждаға басы тимейтін Итбай, ағайын-туғанымен амандасып болғаннан кейін, ишанның айтуы бойынша мешіттен бесін намазын оқып, содан аттанбақ болды.

Үйінен мешітке біржола киініп шығып, Асқарды қасына мінгізіп, Бүркітбайға божы ұстатып, ширығып тұрған күмістей екі ақбоз атты ойнақшытып Итбай мешіт алдына кеп тоқтады.

– Асқар, сен намазға кіресің бе?–деді ол, шанадан түсіп.

– Өзіңіз барыңыз.

3

Омбыға бірге жүрейік деп хабар салғанмен, келем деген күнінен кешіккесін Алексей тоспай жүріп кеткенін, Итбай Бурабайға келіп бір-ақ білді. Ол кезде күн таудан асып кешкіріп қалған еді.

– Олай болса жолдағы елдің біреуіне барып қонайық,– деп Итбайдың ілгері жылжығысы келгенмен:

– Осы арадан ерте аттансақ болады ғой,– деді Асқар.

– Алыс жолға барасың, нан-тұзымды татып кет,– деп Андрей де жабысты.

Асқардың қонамыз дегендегі ойы Ботагөзді көре кету екенін Итбай аңғарды. Соған қарағанда, «к,ой, жолдан қалмайық» деп тарта жөнелгісі кеп бір тұрды да, тағы да, ойлана кеп, бөгелуді мақұл көрді.