Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Жынданды, ауырып өлді, шығарып әкетіп, к,айтып келмеді... Қысқасы бір вагондағы қырық шақты кісіден түрмеге тоғыз-ақ кісі бардық. Бұл октябрьдің бас кезі.

Түрмеде де тәртіп қатты, тамақ аз болғанмен, вагонмен салыстырғанда үйіміздей болды. Түрменің бір жаманы – адам өте тығыз екен. Және ауырып өліп жатыр екен. Ең көп ауру – қарын сүзек. Оларды қарайтын дәрігер жоқ. Түрме бастықтары ауруды өлгенде бір-ақ әкетеді.

Біраз күннен кейін мен түрме ішінде санитар боп белгілендім. Содан кейін ара-тұра конвой қосып, мені түрме начальнигі аптектен ауруларға дәрі әкелуге жіберетін болды. Далаға шыға, қасыма ерген солдаттардың тамырын басып байқап, көнбістеу біреуін алдап, бір күні Әбілқасым Досымжанов деген жолдастың пәтеріне бардым. Сен, ол жігітті білмейтін шығарсың. Шыққан тегі Көкшетау. Кедейдің баласы. Омбының частный гимназиясына түсіп, ақшасы болмай оқи алмаған. Көкшетаудың уездік Совдепіне член болған. Бірақ оны әуелі қамап, артынан босатыпты. Босатқаннан күдіктеніп, алашордаға ауып кетті ме десем, олай емес екен. Мені бұрынғы ықласымен қарсы алды. Оның Омбы қаласында Жоламан деген бір таныс қазағы бар екен. Темір жолдың жұмысшысы. «Пәтеріме келсең сезікті боларсың, Жоламан үйінде жолығып тұрайық» деп, ол маған Жоламанның адресін берді.

Сағитты мен сол Жоламанның үйінде кездестірдім. Мен оны таныған жоқ ем, ол мені таныды. Сәті келіп, бірінші жолыққанның өзінде о л маған билетімді, Амантай мен сенің суретіңді берді. Ол күнгі қуанышымды мен саған айтып жеткізе алмаймын. Өзімнің бір қамығып жүрген күнім еді, абақтыдан босанғандай сезім пайда болып, қазақша айтқанда – төбем көкке екі елі ғана жетпеді. Тағы да айтам: сурет пен билетті берген саған, оларды аман тапсырған Сағитқа – шын жолдастың, достық көңілден мың алғыс!..

Сағитқа жетім бала кезінде қарасып едім. Және сол кезде өзінен дәмеленетін едім. Ол дәмемді ақтады. Сол кез¬де біреулер маған: «осыдан не шығады деп күтесің?» дейтін еді. Мен айтатын ем: «бұл адам болады!» деп. Айтқаным келді. Келгені емей немене – қандай үлкен жұмысты орындады! Бұл келешекте будан да үлкен адам болуға тиіс. Бірақ әзірге жағдайы нашар екен. Егер күніміз туып, Совет өкіметі қайта орнайтын болса, бұған оқып адам болуға жағдайды жасап бағатын шығармыз... Менің қатты қуанған бір нәрсем: сенің аман орналасуың. Үйіне апарған жігітті Сағит сипаттағасын есіме түсті. Кісілігі үлкен жігіт сықылды еді. Ойымнан шықты. Сағит маған ол үйде қалай тұрғаныңды да айтты. Дұрыс... Шын жүректен айтам – дұрыс... Орналасқаныңды Сағиттан естігенше «әлде қайда жүр? Әлде неғып жүр?» деп зәрем жоқ еді. Енді көңілім орнықты. Менің саған айтарым: егер көлденең кесір кездесіп тиыштығыңды бұзбаса, сол орыннан қозғалма, амандық болса, көрісетін күн ұзақ болмас.

Ұзақ болмас дейтін себебім: ақтардың газеттерін оқимын. Ақтар «большевикті қиратып жатырмыз» деп көпіргенмен, ол сөздерінің өтірік екенін өздерінің газеттерінен көруге болады. Омбыда шығатын Колчак үкіметінің «Заря» деген газетін оқыған кісі – Колчак үкіметінің жаны мұрынының ұшында екенін айқын көреді.

Колчак – революциядан бұрын патша үкіметінің теңіз әскеріндегі генералы. Европаша оны адмирал дейді. 1917 жылдың революциясынан кейін Сібірде құрылған Уақытша үкіметті, 18 жылдың ноябрінде Колчак қуып, өзін Россияның ең жоғарғы үкімет бастығымын деп жариялады. Бұл Колчак – революцияның және халық бостандығының жауы. Бұл монархист – патшашыл. Алашорда адамдары соның етегіне намаз оқиды. Бұл алашорданың кімнің жоқшысы екенін бұрынғыдан да айқын дәлелдейді.

Үкімет басына Колчак келгеннен кейін коммунистерге қатаңдық бұрынғыдан көп күшейді. Ол коммунистерге белый террор жариялады. Оны қазақша түсінікті ғып айтқанда – рахымсыз түрде большевиктерді қыру деген сөз. Аз күннің ішінде Колчак Совет өкіметін жақтайтын адамдарды қырып-қ, бағып еді, онымен еңбекші бұқарада революциядан рух күшейе туспесе, сөнген жоқ.