Кровь и пот. Книга I. Сумерки / Қан мен тер. I кітап. Ымырт - Абдижамил Нурпеисов / Әбдіжәміл Нұрпейісов

Кәлен бұлардың тұсынан өтіп барып, аттан түсті. Ерін жөндеп, айыл-тартпасын тартып алды. Сонан кейін көгалда отырған бай ауыл жаққа бойлап қарады да, ақ арғымаққа ырғып мінді. Сай бойымен ұрланып барып, үлкен ақ үйдің деңгейіне келгенде жабындының астынан, қысқа мойыннан атын тура салып еді. Әуелі оны Қаратаздың бәйбішесі көріп, ішке кіруге ғана шамасы келді. Тілі күрмеліп, өңі қуарып, жүкке арқасын сүйеп тұра қалды.

− Кә - лен!..

Торшолақ балаға еріп келген екі солдат осы үйде отырған-ды. Олар іргеде сүйеулі тұрған мылтыққа жармасты.

− Атпаңдар. Қолға тірі түсіру керек, - деді Тәңірберген. Үйге аттың тұмсығын тірей тоқтаған Кәлен қолында қамшы. Екінші қолындағы шылбырдың бір шетін уысынан шығармай, ішке баса-көктеп кіріп келді. Дәл осы сәтті тосып, есіктің екі босағасында жабысып тұрған екі солдат оған оқтаулы мылтығын төсеп тұра қалды:

− Қолыңды көтер!

Кәлен құдды осылай боларын біліп келгендей шіміріккен жоқ, екі солдаттың сырт жағында сұп-сұр боп сазарып алған Тәңірбергенге қарады.

− Ә, түлкі!..

− Байлаңдар!

− Тоқта! Мен өз аяғыммен келіп тұрмын. Мені байлау қиын емес. Баламды босатыңдар!

− Құдай қаласа, балаңның қасына өзің де барасың.

− Ә, солай ма? - деді Кәлен сыбырлап. Өзі ішінен «өзекті жанға бір өлім», - деп түйді де, екі солдаттың бас-аяғына көз тастады. Екеуі де көзге толық, әсіресе біреуі еңгезердей екен. Кәлен мырзаның дегеніне құлақ қақпай көнген кісіше моп-момақан кейіпке еніп, екі қолын артына ұстап: «Ал, байлаңдар», - деп тұра қалды. Ірі денелі солдат мылтығын іргеге сүйеп, Тәңірберген әзірлеп тұрған қыл арқанды ала берген-ді. Кәлен көз ілеспейтін шапшаңдықпен өзіне кезеп тұрған мылтыққа қарсы шап беріп, қолынан жұлып алды. Оны ішінен бір теуіп, қалпақтай ұшырды. Ірі денелі солдат мылтығына ұмтылып еді, бірақ Кәлен оны да қарсыласуға келтірмей, мылтық дүмімен қарақұстан соғып өтті. Тәңірберген зып беріп кереуеттің астына кіріп кетіп еді. Кәлен оның қапелімде қайда кеткенін білмей, үй ішіне алақтап қарап тұрғанда, сырттан көп кісі есіктің сықырлаулығын сындыра жаздап, қадаларын көтере кіріп келді. Кәлен енді қарсыласпады. Қолындағы мылтықты тізесіне салып ортасынан бір омырды да лақтырып жіберді. Анталап тұрған кісілер Кәленді бас салды.

- Aт көтіне байлаңдар!

− Қабырғасын сөгіп, бүйірінен өтін жарып алыңдар, - деп үй толы кісілер бір-бірінен дауыс асырып, жан-жақтан жамырап жатты. Ақбала Кәленнің көзіне түскісі келмей, ығыстап өзінің отауына кіріп кетті. Осы сәтте ырсылдап Торшолақ бала да жетті. Жолындағы кісілерді кимелеп кеп, Кәленнің қасына тоқтады. Ол Кәленді тірілей апарғанның тиімді боларын біліп:

− Тоқтатыңдар! Бұл үкімет алдында қылмысты адам, - деді. Жұрт жым болды. Торшолақ бала сол бойда Кәленді қарулы күзетпен қалаға айдатып жіберді. Кәлен әлгіде үй толы кісілер қолына не түссе сонымен ұрып, басқа көзге сабалап ұрып жатқанда да қыңқ еткен жоқ-ты. «Жер түбіне айдасаңдар да, ажал жетпей өлмеспін. Болат қанжар қап түбінде жатпас. Сендермен сонда сөйлесермін», - деп, қанына қарайып кетіп еді.

ТҮСІНІК

«Қан мен тер» трилогиясының ең алғашқы кітабы «Ымырт» деген атпен 1961 жылы, 2-кітабы «Сергелдең» деген атпен 1964 жылы, 3-кітабы «Күйреу» деген атпен 1970 жылы жеке-жеке кітаптар болып баспадан шыққан болатын.

М.Әуезовтің өзі көзі тірісінде үлкен үміт артқан санаулы шәкірттерінің бірі Ә. Нұрпейісовтің осы шығармасы Кеңес дәуірі тұсында қазақ сөз өнерінің еншісіне айналған роман жанрының ең ірі туындылардың бірі ретінде бағаланды. Сол баға жазушыны 1974 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегері атандырды. Осыдан кейін - ақ романның халықаралық деңгейдегі бағы жанып жүре берді.